20 سال نگهداری از ایستگاه فضایی بین المللی ارزشش را داشته است؟
به گزارش وبلاگ شماره 3443، در حالی که 20 سال از حضور انسانی در ایستگاه فضایی بین المللی (International Space Station) می گذرد، شاید بسیاری از خود بپرسند که آیا این آزمایشگاه مداری به سود جامعه بوده است؟ این پرسشی است که دانشمندان هم درباره آن چندان هم دیدگاه نیستند.
طی چند روز آینده ایستگاه فضایی بین المللی بیستمین سال حضور انسان را پشت سر می گذارد و دانشمندان آماده می شوند تا یک موفقیت نجومی مهم را جشن بگیرند. این ایستگاه در 400 کیلومتر بالاتر از زمین، به مدت دو دهه، پذیرای تیم های گوناگون فضانوردان برای مجموعه گسترده ای از کار و فعالیت بوده است.
ساخت ایستگاه فضایی بین المللی
نخستین بار در تاریخ 2 نوامبر 2000 (11 آبان 1381) فضانوردان آمریکایی بیل شفرد (Bill Shepherd) و کیهان نورد روس سرگئی کریکالف (Sergei Krikalev) و یوری گیندزکو (Yuri Gidzenko) توسط فضاپیمای سایوز TM-31 به ایستگاه رفتند و از آن موقع تا کنون این ایستگاه هرگز خالی از خدمه نبوده است.
تا کنون در مجموع 240 زن و مرد در این ایستگاه 420 تنی مستقر شده اند که با سرعت 17000 مایل بر ساعت حرکت می نماید و هر روز 16 بار زمین را دور می زند. محل اقامت در ایستگاه فضایی بین المللی 109 متری شامل شش فضای خواب، دو توالت، سالن بدنسازی و از همه محبوب تر مجموعه ای از پنجره های رو به زمین ساخت اروپا با نام کوپولا (Cupola) است که دیدی 360 درجه فراهم می نماید و به فضانوردان اجازه می دهد تا زمین را تماشا نمایند و طوفان ها یا طلوع خورشید بر فراز آن را ببینند.
- نمای شگفت آوری که تجهیزات فضایی از طوفان سهمگین لورا نشان می دهند
طرح ساخت ایستگاه فضایی بین المللی دائمی در مدار زمین، برای نخستین بار در دهه 1980 میلادی توسط ناسا تهیه شد. با این وجود پیش بینی هزینه ها نشان داد که این موارد به طرز نگران نماینده ای بالا خواهد بود. این نگرانی تا زمانی که فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فرصتی برای همکاری با روسیه فراهم کرد، پابرجا بود. مهندسان فضایی این کشور، پیش از آن با ایستگاه های کوچک مداری خود شامل سالیوت و ایستگاه بزرگتر میر تجربه قابل توجهی در مأموریت های فضایی طولانی مدت به دست آورده بودند.
پروفسور آنو اوژا (Anu Ojha) مدیر مرکز ملی فضایی لستر درباره راه اندازی ایستگاه فضایی بین المللی گفت: این یک اقدام کاملا عملی از سوی آمریکا بود. پس از مکوششی شدن اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا می خواست مانع از هجوم کشورهای نامطمئن به مهنسان فضایی روسیه گردد. بنابراین کوشش کرد آن ها را در یک برنامه فضایی مشترک همراه کند تا بتواند آن ها را در خانه نگه دارد و مأموریت هایی را برای آن ها در نظر بگیرد. برنامه ای که ایستگاه فضایی بین المللی راهکار آن بود.
در نهایت، دو کشور در خصوص برنامه ساخت ISS توافق کردند. آژانس های فضایی کانادا و ژاپن نیز موافقت کردند که همراه با آژانس فضایی اروپا که انگلیس هم عضور اصلی آن است به این پروژه بپیوندد. مونتاژ ایستگاه در سال 1998 آغاز شد و بیش از 30 پرواز توسط شاتل های فضایی ایالات متحده آمریکا و 40 پرواز توسط موشک روسی سایوز انجام شد تا پیش از اتمام در سال 2011، اجزا و ماژول های لازم را به ایستگاه فضایی بین المللی برسانند.
بدین ترتیب فضانوردان سال ها مشغول ساخت ایستگاه بودند و تقریبا به تازگی توانسته اند که بر روی انجام کارهای جدی علمی از جمله اجرای بیش از 30000 آزمایش با همکاری هزاران دانشمند روی کره زمین تمرکز نمایند.
سود و کمبودهای ساخت ایستگاه فضایی بین المللی
هزینه نهایی ساخت ISS به بیش از 100 میلیارد دلار رسید. هزینه های تعمیر و نگهداری و پروازهای خدماتی ایستگاه هم سالانه 4 میلیارد دلار است و بیشتر از این مبلغ توسط ایالت متحده پرداخت شده است. اما سؤال اینجاست که آیا این هزینه گسترده، ارزش داشته است؟
به عقیده پروفسور ایان کرافورد (Ian Crawford) متخصص علوم سیاره ای از دانشگاه لندن، چنین بوده است. او در این زمینه گفت: در زمانی که دنیا به شدت به نمونه هایی از فعالیت هایی احتیاج دارد که بتواند مردم و ملت ها را به هم نزدیک کند، ISS یک نمونه خارق العاده از همکاری های بین المللی پراهمیت است. و همچنین آموختن نحوه زندگی و کار در فضا، در شرایطی که برای بازگشت به ماه و احتمالا فرستادن انسان به مریخ آماده می شویم، می تواند ما را در حایگاه خوبی قرار دهد.
با این حال بعضی از دانشمندان هم دیدگاه دیگری دارند. سر مارتین ریز (Sir Martin Rees) ستاره شناس رصدخانه سلطنتی لندن گفت: به هیچ وجه نمی توانید مبالغ هنگفتی را که برای ساخت ISS هزینه شده توجیه کنید. بازده علمی این مجموعه برای آغاز ناچیز بوده است.
او اضافه نمود: ما کمی درباره واکنش بدن در برابر گذراندن دوره های طولانی در فضا آموخته ایم و چند کریستال در گرانش صفر رشد داده ایم اما این به هیچ وجه متناسب با ده ها میلیارد دلاری که برای ایستگاه فضایی بین المللی هزینه شده، نیست. درواقع فقط وقتی خبری از ایستگاه می رسد که توالت هایش مسدود شده یا یک فضانورد هنگام شناوری با گیتار آواز می خواند.
- توالت 23 میلیون دلاری ناسا به ایستگاه فضایی بین المللی می رود
ریز در این زمینه تأکید کرد که بهتر می بود اگر پول ناسا برای راه اندازی مأموریت های رباتیک به دیگر سیارات یا ساخت رصدخانه های مداری هزینه می شد. این دیدگاهی است که استیو وینبرگ (Steve Weinberg) فیزیکدان و برنده جایزه نوبل از دانشگاه تگزاس هم با آن موافق است.
وی گفت: تنها دانش جالبی که در ISS اجرا شده است، مطالعه پرتوهای کیهانی توسط طیف سنج مغناطیسی آلفا است. اما فضانوردان نقشی در عملکرد آن ندارد. این می توانست با هزینه کمتری توسط یک مأموریت بدون سرنشین در مدار انجام گردد.
پروفسور اوجا هم اعلام نمود که او در ابتدا درباره منطق علمی ISS تردید داشته اما اکنون متقاعد شده است که این یک موفقیت بسیار بزرگ است. او گفت: آنچه که ما از نظر تجربه پرواز فضایی انسان، مهندسی فضایی و عملکرد علمی به دست آورده ایم، بسیار زیاد بوده است. ما یاد گرفته ایم که چگونه می توان سازه های بزرگ را در فضا کنار یکدیگر قرار داد و برای مدت طولانی در آنجا زندگی کرد، در حالی که با انواع حوادث پیش آمده روبرو می شویم. بسیار مهم است که ما این تجربه را هدر ندهیم.
- عکسی از نگاه ایستگاه فضایی که چند پدیده زیبای جوی را نشان می دهد
یک درس کلیدی که از مطالعه فضانوردان ساکن در ISS آموخته شده است، تأثیرات طولانی مدت گرانش صفر بر بدن انسان است. این مطالعات شامل از دست دادن عضلات، کاهش تراکم استخوان و اختلال بینایی و چشایی است. دانشمندان دریافته اند که ممکن است چندین سال طول بکشد تا یک فضانورد پس از یک مأموریت فضایی چهار یا پنج ماهه بتواند تراکم استخوان خود را بازیابی کند. از طرف دیگر با استفاده از تردمیل و دستگاه های وزنه برداری فضانوردان می توانند از آثار مخرب از دست دادن عضلات جلوگیری نمایند.
خصوصی شدن ایستگاه فضایی بین المللی
ناسا میخواهد بودجه ایستگاه فضایی بین المللی را برای چهار یا پنج سال ادامه دهد و امیدوار است که پس از آن شرکت های خصوصی این مسؤولیت را برعهده بگیرند و آن را به صورت تجاری اداره نمایند. در حالی که این آژانس مأموریت های پیشرفته بیشتری مانند برنامه آرتمیس را برای کاوش و استقرار در ماه پشتیبانی می نماید و احتمالا یک روز انسان ها را به مریخ می فرستد. این پروژه ها شامل ساخت گیت وی هم می گردد که نسخه کوچکتر ایستگاه فضایی در مدار ماه است و به عنوان یک نقطه توقف برای کاوش در سطح ماه استفاده خواهد شد.
اما آیا شرکتی خصوصی به پذیرش فعالیت در زمینه ایستگاه فضایی بین المللی علاقه مند است؟ تا کنون بعضی از شرکت ها برای کار در ISS اعلام آمادگی نموده اند. شرکت آکسیوم اسپیس (Axiom Space) مستقر در تگزاس با ناسا قراردادی را منعقد نموده است تا ماژولی را برای انجام تحقیقات درباره مواد جدید بسازد.
همچنین قرار است تام کروز بازیگر و داگ لیمان کارگردان سال آینده با کپسول دراگون اسپیس ایکس به ایستگاه فضایی بین المللی بروند تا صحنه های یک فیلم ماجراجویی اکشن را فیلم برداری نمایند. مسابقه تلویزیونی اسپیس هیرو (Space Hero) هم که برای نمایش در سال 2023 برنامه ریزی شده است، اعلام نموده که میخواهد یک برنده را به ISS بفرستد.
برای فهمیدن اینکه آیا اقداماتی از این دست می تواند جهت تأمین میلیاردها دلار برای راه اندازی ایستگاه کافی باشد، باید منتظر ماند. راهکار دیگر این است که ISS را از بین ببرند و اجزای آن را به زمین بفرستند تا با سوختن در جو از بین بروند.
اما به گفته کاکل (Cockell) این یک زباله وحشتناک خواهد بود. او گفت: کوشش گسترده ای اجرا شده است تا موافقت همه برای ساخت این ایستگاه تأمین و سپس ساخته گردد. اگر این مورد را از دست بدهیم در آینده نزدیک شانس کمی برای ساختن ایستگاه دیگری خواهیم داشت. بنابراین باید شرکت ها را تشویق کنیم که فعالیت ایستگاه را حداقل برای یک دهه دیگر ادامه دهند.
عکس کاور: فضانورد ناسا، مایک هاپکینز در یک راهپیمایی فضایی در سال 2013
Credit: NASA
منبع: The Guardian
منبع: دیجیکالا مگ